 Xóm Thuốc và Cội Nguồn
Xóm Thuốc là một giáo xứ nhỏ,
thuộc tổng giáo phận Sài G̣n, nằm trên đường Quang Trung, Quận G̣ Vấp, khoảng
giữa Ngă Năm Quân Khuyển và chợ Thông Tây Hội. Ở đó, có một cái chợ chỉ họp đến
xế trưa, để người Xóm Thuốc gặp gỡ, mua bán đồ ăn, thức uống trong ngày. Người
Xóm Thuốc hiền hoà, dễ mến, sinh sống bằng các nghề tự do như dệt chiếu, đan lát
buôn bán nhỏ, hoặc là Quân Nhân, Công Chức cho Chính Quyền VNCH.
Sau 1975, do hoàn cảnh đất
nước thay đổi, không ít người Xóm Thuốc phiêu bạt khắp năm châu. Nếu t́nh cờ gặp
nhau th́ tay bắt mặt mừng....
Tôi nhớ lần đến Paris ở trọ
nhà anh Dục. Dục và tôi cùng lứa tuổi lại cùng Xóm Thuốc khi gặp nhau vui đă
đành, mà ngay cả Đặng chưa một lần biết vợ chồng tôi, v́ khi tôi rời Xóm Thuốc
Đặng c̣n nhỏ, chỉ nghe Dục nói có người Xóm Thuốc từ Mỹ qua chơi, Đặng đă đến
đưa chúng tôi đi một ṿng Paris về đêm. Thế đấy, Chỉ cần hai chữ Xóm Thuốc là đủ
kết nhau lại như anh em.
Cũng trong tinh thần yêu
thương ấy, vào mùa hè 2013. Một lần vợ chồng tôi ghé Cali.
Anh "Hậu" đón chúng
tôi đến nhà chơi. Chúng tôi với anh trong cái quá khứ xa xăm, ít khi có dịp gặp
nhau, vậy mà ở Hải Ngoại, lại mến nhau như thể người thân lâu ngày gặp lại. V́
t́nh đồng hương, Anh bỏ cả hai tiếng lái xe đưa đón, chỉ để gặp nhau, hỏi thăm
nhau, kể cho nhau nghe về Xóm Thuốc. Gịng máu Xóm Thuốc luân lưu trong mỗi con
người chỉ chờ dịp là "tuôn chảy".
Dưới ánh đèn vàng ấm cúng,
trong căn nhà nhỏ. Hai anh em thay nhau "ôn cố tri tân", đủ chuyện trên đời và
điểm hội tụ cuối cùng vẫn là Xóm Thuốc. Với trí nhớ tuyệt vời và đầy ắp của anh
về Xóm Thuốc. Anh hát cho vợ chồng tôi nghe một ca khúc có từ năm1958 mà không
mấy ai c̣n nhớ, hay biết.
Với giọng Nam trầm ấm,
(Baritone) trong không khí tĩnh lặng của đêm, tiếng hát anh cất lên đưa tâm trí
chúng tôi ngược về dĩ văng, hoài vọng miền quê mẹ năm xưa. Trong se lạnh buổi
sáng, có tiếng mời gọi đi lễ của ông Trùm Phú "Lạy Chúa là Chúa con, Từ sáng sớm
con tỉnh thức và kêu cầu Chúa..." , Tiếng kinh chiều ê a. Tiếng đùa vui của
những đứa trẻ lẫn trong gió giọng cười thủy tinh... tiếng rao hàng quen tai ngoài
chợ, đầu ngơ...
Đôi mắt anh lim dim như đang
sống lại chuỗi ngày b́nh yên xưa...
"Ai đi về Xóm Mới xa vời.
Đây Xóm Thuốc quê hương em dấu yêu ngàn đời.
Rung rinh rung rinh hoa lá reo
cười. Đường làng in nắng buổi mai.
Ai đi về Xóm Mới xa vời . Đây
Xóm Thuốc, quê hương em dấu yêu ngàn đời.
Rung rinh rung rinh hoa lá reo
cười. Chợ chiều thưa vắng bóng người.
Quê Hương ơi! ghi nhớ chăng
người ân nhân? Cho Xóm Thuốc tươi đẹp muôn năm. Dân Xóm Thuốc muôn đời nhớ
người. Đă gầy dựng quê hương thắm tươi..."
Dứt lời ca, một chút lóng lánh
ướt trong đôi mắt anh.
Cả ba chúng tôi lặng im cho cảm
xúc thấm vào từng mạch máu...
 Xóm Thuốc giờ này mưa có rơi,
có biết đêm nay đôi ba người,
Cùng nhau ngồi nhớ về Xóm
Thuốc
gọi nhẹ trong ḷng Xóm Thuốc
ơi!
Trí nhớ thường phai mờ theo năm
tháng, để cái nhớ cái quên lẫn lộn. Ngày tháng như thoi đưa. Thế hệ thứ nhất mất
đi. Thế hệ thứ hai cũng sắp sửa "chê của thế gian" để rồi không mấy ai c̣n ai
biết được Xóm Thuốc xưa ra sao. Trong nỗi ḷng trăn trở ấy, tôi muốn t́m về cội
nguồn Tại sao lại là Xóm Thuốc mà không là một nơi nào khác!!!?
Phần lớn, cha ông ḿnh sau
cuộc chia đôi đất nước năm 1954 là nông dân. Nghề nông cần đất mà Xóm Thuốc th́
nhỏ, đất đâu có mà canh tác? Thực tế này xem ra không hợp lư khi đưa dân về đây
định cư. Sao không là Gia Kiệm, Long Khánh, Phương Lâm, Định Quán, Cái Sắn... v́
đất rộng người thưa, thuận lợi mọi bề cho việc đồng áng, làm rẫy, làm vườn...?
Gặp anh Bút con ông Viên, gia
đ́nh anh là một trong những gia đ́nh về đây rất sớm. Anh cho biết:
- "Ngày đó, nhà thờ chưa có,
cha phải dâng lễ ở nhà ông "Đài" bố anh Các, bên cạnh nhà chị Liễu, anh Triều
sau này. Thời gian sau, nơi phụng vụ được dời về nhà ông Ngự, cùng dẫy với nhà
bà Chánh Đởn. Cha th́ ở chỗ nhà ông bà Lư (song thân anh Sự). Mỗi khi có Thánh
lễ, giáo dân đứng cả ngoài sân v́ khg đủ chỗ".
Nói qua nói lại, tôi đi thẳng
vào câu hỏi chính:
- "Tại sao lại thành lập giáo
xứ ở đây? và tại sao gọi là Xóm Thuốc ?"
Theo anh Bút, đất Xóm Thuốc
ngày xưa dân địa phương trồng thuốc rê (khoảng hơn 10 hecta) rồi khi Bắc kỳ di
cư đến, thành lập một cộng đồng, thế là người ta gọi là Xóm Thuốc theo đặc tính
Nam kỳ "thấy sao nói vậy người ơi!", cho tiện xác định vị trí, khó lẫn lộn với
những xóm khác, như xóm chuối, xóm gà, xóm củi... v..v
- C̣n tại sao lại chọn Xóm
Thuốc?
Anh Bút cũng không rành, v́
lúc ấy anh c̣n nhỏ, nhưng anh biết khu đất Xóm Thuốc đă có ông Thơ Doanh ở từ
trước.
Chưa thỏa măn, tôi t́m hỏi Chú
Thi, Chú Thi là em bà Lộc bán thịt và là chú vợ tôi, Chú kể :
- "Gia đ́nh ông Phó Ư, khi rời
trại tạm cư th́ đi Tây Ninh, sau này về Xóm Thuốc, nhà cửa và dân cư đă có rồi
nên chú không biết chắc chắn lắm."
Tôi t́m gặp ông Đốc, sau vài
trao đổi th́ vỡ lẽ ra điều này: bà Thơ Doanh là em ruột của bà Trương Thụy, ông
Thơ Doanh chính là người đưa gia đ́nh ông bà Trương
Thụy về đây. Ông Thơ Doanh
đă ở Xóm Thuốc từ trước năm 1954 và làm việc cho trại "intendance" tiền thân của
Trại Quân Nhu Phan Chu Trinh. Chính ông Thơ Doanh xin cho ông Trương
Thụy cùng
một số người nữa vào làm và nhường lại căn nhà cho gia đ́nh ông Trương Thụy.
Khi một ít gia đ́nh chọn sống
nơi đây, Cha Phan (con bà cố Liệu) và cha Hương (người cùng làng với gia đ́nh
ông Trương Thụy) thấy vậy bèn xin "Tổng Uỷ Di Cư" cho lập trại định cư. Sau đó,
các ngài đưa một số dân từ mấy trại tạm cư mà phần nhiều thuộc làng Ứng Luật,
Phát Diệm về. Như vậy chính gia đ́nh ông Trương
Thụy là nhân tố khởi đầu h́nh
thành giáo xứ Xóm Thuốc. Thời điểm này khoảng giữa năm 1955.
Qua năm 1956 dân ta theo nhau
về. Cha Phan ở Xóm Thuốc không được bao lâu th́ giao cho cha Hương, cha Hương
cũng chỉ ở thời gian ngắn, rồi giao lại cho cha Cát v́ Ngài muốn đưa một số gia
đ́nh thích hợp với nghề" trên đồng cạn dưới đồng sâu, chồng cầy vợ cấy con trâu
đi bừa" lên La Ngà lập nghiệp và thành lập giáo xứ khác. Những gia đ́nh đi theo
cha Hương sống ở dẫy nhà bà Xếp Đán đến nhà ông Rật. Khi ra đi, họ bán hoặc cho
người khác căn nhà của ḿnh. Bởi đó, mới có thể giải thích tại sao nguyên dẫy
nhà này, đều có cái bếp lớn to bằng nhà ở. Không biết các trại định cư khác th́
sao, chứ Xóm Thuốc, nhiều nhà có bếp đằng trước, theo mô h́nh được đưa ra từ Tổng
Uỷ Di Cư Những nhà mà bếp đằng sau, thường là những nhà tự làm sau này.
Cũng theo chú Thi, Khi người
về mỗi ngày một đông, Cha Cát được sự trợ giúp của Hàng Giáo Phẩm, Tổng Uỷ Di
Cư, cộng thêm những người làm việc trong trại Phan Chu Trinh xin được ít vật
liệu, thế là ngôi nhà thờ lợp tôn được h́nh thành vào năm 1956.
Những người làm việc trong
trại Phan Chu Trinh, mà đại diện là ông Hướng đă nhờ cha Cát luyện thi cho họ
lấy được bằng tiểu học. Nhờ đó, họ được tăng lương và chuyển qua chính ngạch.
Như là cách để đền ơn, họ đă giúp cha xây dựng ngôi trường tiểu học cho giáo xứ.
Trường gồm 5 pḥng tương đối rộng, nằm song song với nhà thờ cách một khoảng
sân. Giữa sân có một "cây vông" rất lớn và một cái giếng nước. Giếng được lấp
đi, nhưng sau bị lún bất ngờ v́ mưa, làm con ông quản Thiện mất. Một tin buồn
cho Giáo xứ.
Cũng ngôi trường này vào mùa
Giáng Sinh, 3 trong số 5 pḥng học được dùng làm hang đá thi đua cho hai Đoàn:
Thiếu Nhi Thánh Thể nam, nữ và
Hội Giúp Lễ.
Hang đá, lấy bông g̣n làm
tuyết, giấy xi măng sơn đen giả làm đá, nhưng với con mắt tuổi thơ th́ cái nào
cũng đẹp "hết sẩy"
Cha Cát đă nhờ chú Thi dạy lớp
buổi tối cho người lớn, Cha cũng nhờ chú làm Hiệu Trưởng tiên khởi cho trường.
Trường có tên là "Tiểu học Tư Thục Quang Trung", sau đổi thành "Hiếu Thiện" và
thầy Hảo đứng tên Hiệu Trưởng.
Cuối năm 1956 th́ coi như tạm
ổn: Xóm Thuốc đă có nhà thờ và trường học. Hai nhu cầu chính yếu cho bất cứ xứ
Đạo di cư nào. Các sinh hoạt đạo và đời trong giáo xứ nhanh chóng đi vào nề nếp.
 Mấy năm sau, dân Bến Cát và Bến
Hải trồng khá nhiều cói, Xóm Thuốc mua về dệt chiếu, có người xe cói thành sợi
rồi quấn thành cuộn để bán. Hồi đó, buổi trưa tôi hay đi lang thang, chỗ này chỗ
nọ. Lúc th́ đứng ngó họ sắn quần lên tới háng xe cói mà cứ thắc mắc " sao chân
họ trắng thế"... Lúc th́ dừng chân ở nhà bà Quản Cơ xem làm bún, nh́n cái cối
thật to góc nhà...
Sau cộng đồng Vatican 2. Giáo
hội công giáo có chút thay đổi, linh mục phải làm lễ bằng tiếng bản xứ thay v́
tiếng Latin và quay mặt về phía giáo dân, nhà thờ Xóm Thuốc được sửa chữa cho
phù hợp. Chung quanh nhà thờ được tráng xi măng, Buổi trưa và tối nhiều giáo dân
thường ra sân nhà thờ dạo chơi, Những thằng nhóc dùng sân nhà thờ tập xe đạp,
đánh khăng, đánh đáo, chơi "U" chơi quay. Một giai thoại được truyền tụng trong
thời này, Anh Chiến con bà Phướm, nh́n các bạn chơi quay dưới tàn cây vông, Anh
không có quay để chơi, ngày ấy, con quay là cả một gia tài... Chợt thấy ông
Trùm Hoá đi ngang. Anh muốn nhờ ông Hoá đẽo cho con quay, nhưng anh nói nhanh và
cà lăm, làm đám nhóc dừng chơi, ôm bụng cười nắc nẻ:
 - "Ông....vào....háng....,Ông.... đéoeeee... cho cháu con quuu...ay, cháu nh́n chúng nó chơi.iii.... cháu thèm
rớt..... dái...." (Ông vào hăng, ông đẽo cho cháu con
quay, cháu thấy chúng
nó chơi, mà cháu thèm rớt dăi)
Bên trái gần đầu nhà thờ, cha
Cát cho xây đài Đức Mẹ, làm hàng rào sắt bao quanh. Bên trong trồng nhiều hoa và
cây kiểng. Có hai cây bông sứ, khi hoa nở tỏa hương thơm d́u dịu.
Hàng ngày, sau thánh lễ hoặc
sau các giờ kinh nguyện, nhiều người không về ngay, ở lại cầu nguyện Đức Mẹ. Đặc
biệt mỗi chiều thứ bảy, sau Thánh Lễ, Cha cùng cộng đoàn ra kính viếng, nét sống
đạo thật trân trọng, đáng quư. Biểu hiện rơ niềm tin và trông cậy vào Đức Mẹ
nhân từ.
 Việc trùng tu xây dựng Thánh
Đường mẫu mă đều là ông Toàn. Một giáo dân sáng giá của của giáo xứ đảm nhiệm.
Cũng khoảng năm 1963 cha Điện
được bề trên bổ nhiệm làm phó cho cha Cát. cha Điện về phong trào thiếu nhi
Thánh Thể lên rất cao. Cha c̣n là tuyên uư cho Đoàn Thanh Sinh Công (thanh
niên,sinh viên, học sinh Công Giáo) Cha không chỉ yêu quư thiếu nhi, mà c̣n quan
tâm đến thế hệ thanh niên. H́nh ảnh một cha phó gầy g̣, trán cao, mang kính cận,
chiều chiều ra cuối nhà thờ cổ vũ cho các đội bóng chuyền đấu giao hữu, có lẽ
chưa phai mờ trong tâm trí nhiều người. Đầu năm 1966 cha Điện rời xứ, đi nhận
nhiệm sở mới. Cuối năm này cha Cát được đổi qua Tân Thuận. Cha Chi từ giáo xứ
Tân Hưng về thay.
Giáo dân mỗi ngày mỗi đông, để
đủ chỗ cho việc thờ phượng, năm 1972 Cha Chi quyết định xây nhà thờ mới quay mặt
ra đường Quang Trung. Nhà thờ có tường rào chung quanh, nhưng cổng chỉ khoá vào
ban đêm. Giáo dân viếng nhà thờ bất cứ lúc nào mà họ có thể. Trẻ con chơi đùa.
Sân nhà thờ tự nhiên trở thành "công viên" thật b́nh yên, một nơi thoáng mát để
nghỉ ngơi, hóng gió. Gặp gỡ hỏi thăm nhau.
 Sau này tôi không c̣n ở Xóm
Thuốc nữa. Khi cha Chi mất cha Chủ về. Cha Chủ nới rộng nhà thờ to và đẹp hơn,
tổ chức khuôn phép và hệ thống hơn. V́ xă hội nhiễu nhương bất ổn, cổng nhà thờ
chỉ mở vào giờ phụng vụ. Giáo dân không c̣n nơi tránh nóng, ra sân nhà thờ ngồi
cho mát, những đứa trẻ không c̣n chỗ chơi. Người Xóm Thuốc đi xa trở về thấy
chừng như xa lạ. Đâu rồi ngôi giáo đường thân quen?!...
Năm 1990 ông Đốc, vốn nặng
t́nh với quê hương, đă đứng ra kêu gọi lập quỹ tương trợ, hầu có thể trợ giúp
phần nào cho người nghèo Xóm Thuốc, neo đơn,
Một quỹ tương trợ Xóm Thuốc
h́nh thành. Mọi người vui vẻ đóng góp của ít t́nh nhiều. V́ một lư do tế nhị nào
đó mà quỹ tương trợ đă không tiếp tục.
Thỉnh thoảng qua sự bảo trợ của
ông Đốc, cô Chè, có lần của anh chị Vượng; Người Xóm Thuốc hải ngoại có dịp gặp
nhau, kết chặt t́nh thân ái. Nh́n những khuôn mặt già nua theo thời gian. Có lẽ
chẳng c̣n bao lâu nữa, Khi thế hệ trước ra đi thế hệ sau tiếp nối, người Xóm
Thuốc ở nước ngoài sẽ như những giọt nước hoà vào đại dương... Lúc ấy, Xóm
Thuốc chắc chỉ c̣n được nhắc qua những câu chuyện kể...
Xóm Thuốc là đâu vậy mẹ?
Trên đây là những góp nhặt từ
các bậc cha chú. Phần nhiều được kể lại theo trí nhớ và suy diễn cá nhân, không
giấy tờ chứng minh. V́ thế, có thể đúng có thể sai và lẫn lộn mốc thời gian.
Với tấm ḷng của người đă lớn
lên từ Xóm Thuốc, nếu có thể, xin làm một viên gạch lót đường ....
Bất cứ ai liên quan đến Xóm
Thuốc muốn chia sẻ hoặc đóng góp hoàn chỉnh bài viết này đều được hoan nghênh,
đón nhận.
Sau nữa, theo thiển nghĩ cá
nhân, tiếp nối truyền thống cha ông "uống nước nhớ nguồn" con dân Xóm Thuốc,
trong phút tư duy nào đó cũng nên để ḷng ḿnh tưởng nhớ, tri ân các bậc tiền
bối, hát lên bài ca Xóm Thuốc xa xưa, thay cho lời Ḷng biết Ơn.
Quê Hương ơi! ghi nhớ chăng
người ân nhân,
Cho Xóm Thuốc tươi đẹp muôn
năm,
Dân Xóm Thuốc muôn đời nhớ
người
Đă gầy dựng quê hương thắm
tươi.
Bài hát này, có ai biết người
sáng tác vui ḷng cho biết. Cũng may có anh Hậu c̣n nhớ mà truyền lại, nếu
không đă mai một theo thời gian.
Nhi Dương (Seattle 7/15)
Chân Thành cám ơn:
Chú Thi, Ông Đốc, Anh Bút,
Anh Hậu đă giúp đỡ cùng góp ư cho bài viết này.
|
