John
D. Rockefeller
John D. Rockefeller đă làm được ba việc
hơi khác thường trong đời ông.
Việc thứ nhất là đă gây được một gia tài có lẽ lớn nhất trong lịch sử. Khi
ông bước vào đời, ông phải đi đào khoai tây dưới ánh nắng gay gắt để kiếm được
mỗi giờ bố xu. Hồi mà khắp Hoa Kỳ không có tới sáu nhà triệu phú th́ John
Rokefeller đă gây nổi một gia tài khoảng một hai tỷ Mỹ kim.
Việc thứ nh́ là John D. Rockefeller giúp cho mọi cơ quan một số tiền lớn nhất
trong lịch sử nhân loại. Ông đă giúp sáu triệu Mỹ kim, tính ra từ khi đức Chúa
Ki Tô ra đời đến nay, cứ mỗi phút ông phân phát sáu cắc rưỡi, hoặc từ khi Moise
dắt dân Israel qua Hồng Hải đến nay luôn ba ngàn năm, cứ mỗi ngày ông phân phát
sáu trăm Mỹ kim.
Vậy mà thiếu nữ ông mê lần đầu tiên lại chê ông. Tại sao? Tại bà mẹ cô ta bảo
không khi nào chịu gả con cho một anh chàng không có tương lai.
Việc thứ ba cũng hơi đặc biệt nữa là ông sống chín mươi bảy tuổi. Ông là một
trong những người bị tất cả Châu Mỹ ghét nhất. Ông nhận được hàng ngàn bức thư
đe dọa ông. Suốt ngày đêm phải có lính hộ vệ ông, khí giới đầy đủ. Công việc
chỉnh lư và điều khiển vô số xí nghiệp của ông làm thần kinh và cơ thể ông căng
thẳng ghê gớm mà ông chịu nổi.
Harriman, nhà chuyên môn xây đường xe lửa, làm việc mệt quá, chết hồi sáu
mươi mốt tuổi.
Woolworth, người sáng lập những tiệm bán hàng giá độc nhất ở khắp nước, chết
hồi sáu mươi tám tuổi.
John D. Rockefeller gây được một gia tài gấp mấy lần gia tài của Harriman,
Woolworth, Duke hợp lại. Mà xin bạn nhớ rằng một triệu người chỉ có ba người thọ
được chín mươi bảy tuổi. Và trăm triệu người không chắc có được một người sống
tới tuổi đó mà không phải dùng răng giả: John Rockefeller tới chín mươi bảy tuổi
vẫn c̣n đủ răng!
Bí quyết sống lâu của ông ở đâu? Chắc chắn là do di truyền, nhưng cũng nhờ
bản tính ông điềm tỉnh nữa. Không bao giờ người ta thấy ông nóng nảy, cũng không
bao giờ ông vội vàng.
Khi ông làm Giám Đốc công ty Standard Oil, ông kê một chiếc đi-văng trong
pḥng giấy ở Broadway, và muốn ǵ th́ ǵ, mỗi bữa trưa ông cũng đánh một giấc
nửa giờ. Ông giữ thói quen mỗi ngày ngủ năm giấc ngắn cho tới khi mất.
Hồi năm hai mươi lăm tuổi ông mới đau lần đầu. Thật là một tin mừng và rất
quan trọng đối với y học v́ khi khỏi bệnh, ông tặng cả triệu Mỹ kim vào công
việc nghiên cứu y học. Nhờ vậy mà ngày nay Viện Rockefeller mỗi tháng tiêu được
khoảng một triệu Mỹ kim vào chiến dịch diệt bệnh ở khắp thế giới.
Năm 1923 tôi đương ở Trung Hoa th́ bệnh thời khi hoành hành ghê gớm ở đó, và
ở giữa cảnh nghèo nàn và nggu dốt của người Trung Hoa, tôi có thể lại Bắc Binh
tiêm thuốc ngừa bệnh ở Viện Rockefeller. Trước ngày đó tôi không thấy được công
ông giúp hạng người đau khổ ở châu Á và những nơi hẻo lánh nhất thế giới. Viện
Rockefeller đă rán diệt loài sán. Hiện nay Viện đương tấn công bệnh rét rừng và
các y sĩ của viện đă t́m thấy thuốc trừ một bệnh sốt rét ghê gớm, bệnh hoàng
ngược.
Nhưng con người giàu nhất thế giới đó xây dựng sự nghiệp khổng lồ cách nào?
Ngay từ hồi nhỏ ông đă có tư cách tỏ rằng sau này sẽ thành công. Ông là con
một y sĩ lang thang, thường đi nơi này nơi khác, để mẹ con ông ở nhà, trong một
trại ruộng tại Moravia, gần hồ Owasco, giữa một xứ của dân da đỏ. Một hôm John
thấy một con gà mái rừng đi t́m chỗ yên tĩnh để làm ổ. Mẹ ông bảo ông đi kiếm ổ
gà đó rồi bắt con gà đem về trại nuôi. Ông mất hai ngày mà không có kết quả.
Nhưng, đúng như lời một người viết tiểu sử ông chép lại chuyện đó, ông có cái
"Thiên tài kiên tâm","Một sức kiên tâm tàn nhẫn, không ǵ lay chuyển được". Ông
không chịu thua, tiếp tục ŕnh con gà, theo dơi nó hoài và hai ngày sau, ông bắt
được cả mẹ lẫn con về trại. Lần nuôi gà đó là công việc làm ăn đầu tiên của ông.
Ông bán được tiền, bỏ vào một chiếc chén rạn. Để kỷ niệm bước đầu đó, sau này,
trong cái trại nổi tiếng rộng bốn ngàn mẫu của ông ở Pocantico Hills, luôn luôn
ông nuôi một bầy gà mái tây cho tới khi ông chết.
Đi học ông cũng siêng năng nhưng không có nhiều kết quả. Ông chỉ thích môn
toán. Sau này ông bảo:
-Tôi chỉ là một người thích những con số. Ông tập t́m hiểu nghĩa của các số
đi. Nó sẽ cho ông biết nhiều sự thực cay đắng mà thấy rơ được tương lai.
Ông được mười một tuổi khi thân mẫu ông ở nhà một ḿnh, phải chống cự với
cảnh cơ hàn để nuôi năm người con. Ông phải làm mướn cho một chủ trại láng giềng
và ki cóp tiền công cho tới khi trong cái chén rạn của ông có được năm mươi lăm
Mỹ kim. Lúc đó ông đem trọn số tiền cho chủ vay, lời bảy phân, và ông thấy rằng
số vốn đó mỗi năm đem lại cho ông một số tiền bằng tiền công mười ngày làm việc
mệt đừ.
Ông nói:
-Thế là tôi giải quyết được vấn đề. Tôi quyết định ngay là sẽ bắt tiền bạc
làm nô lệ cho tôi, chứ không chịu làm nô lệ cho tiền bạc nữa.
Vài năm sau, John D. Rockefeller vào làm thư kư trong một tiệm bán buôn đồ
tạp hoá ở Cleveland. Ông làm phụ về kế toán rồi lên làm sếp kế toán. Chủ không
chịu tăng lương, ông xin thôi, cùng với hai bạn thân, ra mở tiệm. Trong công
việc làm ăn này, ông chỉ trông nom sổ sách. Công việc phát triển, nhưng chàng
thanh niên Rockefelle tiếp tục sống quá giản dị: Chàng để dành vốn. Kế đó, ở
Clevelanl người ta ùa nhau đi kiếm dầu lửa ông cũng theo gót người ta đi kiếm
dầu. Trái hẳn với điều nhiều người tưởng, không phải dầu lửa làm cho Rockefeller
giàu có: Rockefeller là cái máy làm ra tiền, bất kỳ ở đâu cũng làm giàu được, dù
là bán tạp hoá hay bán dầu lửa. Nhưng dầu lửa mở cho ông những thị trường rộng
hơn. Chỉ trong vài năm, anh chàng bán tạp hóa tư bản đó (lúc ấy vốn của ông đă
quan trọng), bỏ việc kế toán của tiệm để đảm nhiệm công việc kế toán trong nhà
máy lọc dầu. Xí nghiệp phát triển, số lời tăng lên, nhưng luôn luôn ông đập lời
vào vốn. Kư hiệu của Rockefeller là cục tuyết, càng lăn trên tuyết th́ càng lớn
lên. Lần đầu ông nuốt hết những hăng lọc dầu cạnh tranh với ông. Khi ông về Nữu
Ước, ông đă tỷ phú mà ráng làm không cho ai biết ḿnh. Những tỷ phú khác th́ yến
tiệc lưu liên, sắm du thuyền, lập chuồng nuôi ngựa đua, cất lâu đài ở Ecosse,
c̣n ông th́ sống như một tiểu tư sản lương thiện trong một gia đ́nh nhũn nhặn,
kiểu mẫu. Thói quen của ông sau này có thay đổi, mức sống của ông có tăng lên,
như số chi tiêu bao giờ cũng ở dưới số tăng của tiền lời. Về già ông dựng một
trại quá sức tưởng tượng, tức trại Pocantico Hills: mấy ngàn mẫu rừng, băi cỏ,
vườn tược, trong đó có đường cái, ḍng nước và bảy mươi lăm biệt thự cho con
cháu! Nhưng nếu John D. Rockefeller lập trại đó hai chục năm trước, th́ ông đă
không c̣n là John D. Rockefeller, nhà giữ kỷ lục khắp thế giới về việc gây vốn
nữa. Và khi ông lập trại th́ phí tổn không thấm vào đâu với số lời của ông: hiện
nay mỗi tháng ông lời trên sáu triệu Mỹ kim, không có cách tiêu pha điên cuồng
nào mà hết được số tiền ấy. Bây giờ th́ cái xa xỉ lớn nhất của ông là không
thuộc về đời tư của ông nữa, mà thuộc về những công việc từ thiện, việc xây dựng
những viện khảo cứu khoa học, việc trợ cấp để bảo tồn điện Versailles, nhà thờ
Reims và biết bao bảo vật khác của văn minh. Và mặc dầu tiêu pha nhiều như vậy,
gia tài của John D. Rockefeller cũng vẫn tiếp tục tăng theo cái mức trên dưới
một trăm Mỹ kim mỗi phút!