" Không có chân lý tuyệt đối, chỉ có rất nhiều các chân lý tương đối"

Vui thích và đau khổ đều do những nguyên nhân sinh tồn mà có. Khi ta không theo những nguyên tắc đó thì chúng biến dạng đi, thành ra hai bệnh rất nặng: một bệnh phát sinh do sự phân tích tâm lý quá độ; một bệnh phát sinh do bắt buộc phải làm một việc không bao giờ thay đổi.

Những người mắc bệnh thư nhất có tài tự xét lắm. Họ như có nhiều tâm hồn: một tâm hồn cảm, một tâm hồn thấy mình cảm; một tâm hồn suy tưởng, một tâm hồn thấy mình suy tưởng. Óc họ luôn phân tích tư tưởng ra từng mảnh. Luôn luôn họ cần phải có những cảm giác mới và thay đổi nguyên nhân những cảm giác ấy. Bệnh phân tích đến cực độ, bệnh "nhơi tâm lý" ấy, bệnh luôn luôn quay tròn ở chung quanh mình ấy, chưa bao giờ nặng như bây giờ.

Cái hại thứ nhất là nó làm cho vui thích tan đi, vì phải hoạt động có điều độ mới thấy vui thích được, vì quá phân tích cái vui ra thì thấy nó phù du quá mong manh quá.

Đứng trước cảnh đẹp, nếu ta không muốn chỉ thưởng thức thôi mà còn muốn lý luận xem ta thưởng thức có đúng hay không, phân tích xem tâm hồn ta có những thay đổi gì, muốn hiểu tại sao nó thay đổi và thay đổi ra sao, thì cái vui của ta yếu đi, mất đi ngay.

Những cái vui về tâm hồn cũng vậy, không chịu được sự phân tích. Nếu lương tâm ta lúc nào cũng xói bói vào thì không có hành vi nào là toàn thiện, không dính một chút vị kỷ, không chịu một ảnh hưởng xấu xa cả. Nếu ta phân tích ta quá thì ta không thể hy sinh, không có nhiệt tình, không quảng đại được, không quên mình được. Nhiều khi, và điều này mới tệ hại hơn, cảm tình của ta biến đổi đi: Không biết thưởng thức nữa, ta đâm ra hay chê bai; không yêu được, ta hay hờn ghét. Ta thành ra nhút nhát, sợ những tình cảm của ta, không dám cho chúng biểu lộ ra; ta hay thuyết lý vụn vặt, bình phẩm cả những ý nhỏ nhặt nhất của ta rồi sinh ra hay sợ, chẳng đâu vào đâu cũng làm ta cuống cuồng lên. Ta không biết hưởng cái vui lâu dài và trong sạch nữa.

Có những đau khổ bồi bổ cho tinhh thần thì trái lại, cũng có những đau khổ làm cho ta suy nhược đi. Những kẻ có bệnh quá phân tích tâm lý không biết đau những cái đau khổ trên mà không bao giờ thoát khỏi những đau khổ dưới. Người thân họ chết, họ cũng không để nỗi buồn tràn ngập họ, họ thắc mắc tự phân tích tâm lý mình rồi họ tự lấy làm xấu hổ vì không khoe được. Trái lại, trước những đau khổ làm họ suy nhược đi thì họ càng nghĩ tới mà họ càng cảm thấy khổ. Khổ mà nghĩ đến cái khổ của mình là khổ đến 2 lần. Họ giống như người có nhọt, thấy bứt rứt khó chịu rồi lấy móng tay mà gãi như điên cuồng vào, cho đến khi chảy máu mới thôi. Lúc nào họ cũng phải có cảm giác gì kích thích, họ mới chịu được. Đời sống bên ngoài không cho họ những cảm giác đó thì họ kiếm trong thâm tâm họ, không biết rằng những cảm giác đó nhiều khi chỉ làm cho họ đau khổ mà thôi. Các thi nhân ca tụng những "khoái lạc của đau khổ" là thế. Họ không những chịu những nỗi đau hiện tại mà còn bới móc trong ký ức những đau khổ đã qua nữa. Trách chi họ chẳng chán đời. Như thế phải chăng ta không suy nghĩ kỹ ? Không. Quá suy nghĩ là hại chứ không phải không suy nghĩ là hại. Phải chọn lúc mà suy nghĩ. Để cho suy nghĩ ngăn trở hoạt động của ta thì không nên, nhưng để cho nó dẫn đuờng, nâng đỡ sự hoạt động thì rất nên.

Muốn trị bệnh đó, phải nhớ rằng sống là hành động, là phấn đấu. Biết thưởng thức, cảm phục hơn là biết biện luận, phê bình. Và phải tin ở đời. " Mặc cho đời trôi. Nhiều lúc phải biết quẳng lên bờ cái gánh nặng những buồn bực, lo âu và thông thái rởm đi mà tự trẻ lại, nhỏ lại, biết giản dị sống đời hiện tại, biết nhớ ơn và chất phác."